30 χρόνια email

Ως παλιότερα μέλη της Ιτιάς, γιορτάζουμε σήμερα (12 Ιουνίου 2021) τα 30 χρόνια από το πρώτο email που έφτασε στην Ιτιά, στον server με το όνομα Νηρέας, με λειτουργικό σύστημα Unix, εγκατεστημένο στο γραφείο 201 του Κτηρίου Υδραυλικής. Μόλις τον είχαμε αγοράσει με χρήματα από διάφορα ερευνητικά έργα που είχαμε εκείνη την εποχή, με κύριο στόχο να τον χρησιμοποιήσουμε στο έργο “Ανάπτυξη σχεσιακής βάσης δεδομένων για τη διαχείριση και επεξεργασία υδρομετρικών πληροφοριών” (χρηματοδοτούμενο απ’ τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας). Για να μπορέσουμε να έχουμε email αγοράσαμε κι ένα modem, το οποίο τηλεφωνούσε μια φορά την ημέρα στον server Θησέα του κεντρικού υπολογιστικού κέντρου του ΕΜΠ (έναν υπολογιστή Vax με σύστημα Unix).

Το πρώτο μήνυμα που έλαβε ο Νηρέας είχε αποστολέα τον Βασίλη Ζούκο, που τότε ήταν στο πανεπιστήμιο Concordia στον Καναδά, και παραλήπτη τον ΔΚ. Το παραθέτουμε εδώ σαν κειμήλιο που δείχνει τον πρωτόγονο τρόπο σύνθεσης της διεύθυνσης email, ο οποίος ίσχυσε για δυο χρόνια, πριν μεταβούμε στον μοντέρνο τρόπο που χρησιμοποιούμε ως σήμερα.

Received: by nereus (5.61/1.35); id AA00931; Wed, 12 Jun 91 16:29:42 -0400
Received: by theseas.ntua.gr (smail2.5); id AA07154; 12 Jun 91 12:33:12 EET DST (Wed)
Received: by ariadne.csi.forth.gr with SMTP; Wed, 12 Jun 91 11:20:39 +0300 (EET)
Received: by mcsun.EU.net via EUnet; id AA02339 (5.65a/CWI-%I%); Wed, 12 Jun 91 10:21:43 +0200
Received: from Clyde.Concordia.CA by relay1.UU.NET with SMTP; (5.61/UUNET-internet-primary)
   id AA26723; Tue, 11 Jun 91 19:05:39 -0400 
Received: from Maxwell.Concordia.CA by Clyde.Concordia.CA id aa20261; 11 Jun 91 23:02 GMT
Received: by maxwell.concordia.ca (4.1/SMI-4.1) 
   id AA20315; Tue, 11 Jun 91 19:02:41 EDT Date: Tue, 11 Jun 91 19:02:41 EDT 

From: VASSILIOS ZOUKOS <zoukos@maxwell.concordia.ca> 
Message-Id: <9106112302.AA20315@maxwell.concordia.ca> 
To: -v@maxwell.concordia.ca, theseas!nereas!dk 
Subject: GEIA_KAI_XARA 
Status: RO</zoukos@maxwell.concordia.ca> Tue Jun 11 18:57:59 EDT 1991 

Dhmhtrh 
Soy esteila e-mail sth dieyuynsh poy moy edwses alla to UUNET moy to esteile pisw afoy to krathse gia 4 meres. 
H dieyuynsh poy moy edwse htan: 
alias ben dk%nereas@theseas.ntua.gr 
Twra soy janastelnw me nea dieyuynsh: 
alias BEN mcvax!theseas!nereas!dk@uunet.uucp 
Polla filia kai molis to pareis amesws steile apanthsh 
Basilhs

Τα 30 χρόνια θεωρούνται επαρκής χρόνος από κάποιες επιστήμες για να αποτιμήσουν το παρελθόν. Η κλιματολογία και η ιστορία είναι δύο από αυτές. Μια που το κλίμα στην Πολυτεχνειούπολη δεν φαίνεται να άλλαξε σημαντικά, προσπαθήσαμε μ’ αυτή την ανάρτηση να υπηρετήσουμε την ιστορία. Βέβαια, η ιστορία δεν γράφεται με προσωπικές αφηγήσεις, αλλά ελπίζουμε η μαρτυρία μας να έχει κάποια χρησιμότητα.

Το ερευνητικό που προαναφέραμε δεν ευτύχησε να ολοκληρωθεί, αλλά για ευτυχή λόγο, ο οποίος εξηγείται στη σχετική έκθεση. Με λίγα λόγια, λίγους μήνες μετά την έναρξή του, συγκεκριμένα τον Ιανουάριο 1992, πήραμε ένα πολύ μεγαλύτερο έργο, το γνωστό Υδροσκόπιο με επιστημονικό υπεύθυνο τον ΔΚ (τότε λέκτορα), που εμπεριείχε τις εργασίες του προηγούμενου. Έτσι σταματήσαμε το προηγούμενο, μη θεωρώντας σκόπιμο να πληρωνόμαστε δυο φορές για την ίδια δουλειά. Σκοπός του Υδροσκόπιου ήταν η ανάπτυξη μιας κατανεμημένης βάσης (INGRES) με τα υδρομετεωρολογικά δεδομένα της χώρας. Απ’ αυτό το έργο αγοράσαμε τρία workstations με λειτουργικό σύστημα Unix. Τα ονομάσαμε Αχελώο, Κηφισό και Ευρώτα και τα εγκατασταστήσαμε στο γραφείο 206α του Κτηρίου Υδραυλικής. Οι φορείς που συμμετείχαν (ΥΠΕΧΩΔΕ, ΕΜΥ, ΔΕΗ, ΥΠΓΕ κ.α) πήραν αντίστοιχα workstations και οι λειτουργίες της κατανεμημένης βάσης γίνονταν με μισθωμένες γραμμές (leased lines). Με έναν ισχυρό για την εποχή router που επίσης αγοράσαμε, δημιουργήσαμε έναν κεντρικό τηλεπικοινωνιακό κόμβο στο 206α.

Αλλά ας γυρίσουμε λίγο πίσω στους πρώτους μήνες που η Ιτιά κατάφερε να έχει σύνδεση email. Τότε πολύ λίγος κόσμος, κι αυτός σε πανεπιστήμια, είχε διεύθυνση email. Οπότε και η χρησιμότητά του φαινόταν αμφίβολη. Τις δημοσιεύσεις μας, για παράδειγμα, τις υποβάλλαμε μέσω ταχυδρομείου και έφταναν στην Αμερική ή στην Αγγλία μια βδομάδα μετά. Μπορούσαμε να επιταχύνουμε λίγο τη διαδικασία πληρώνοντας για courier, αλλά δεν ωφελούσε γιατί μετά οι editors τις έστελναν στους reviewers πάλι με ταχυδρομείο. Έτσι ο ΔΚ είχε ενθουσιαστεί που έλαβε ηλεκτρονικό μήνυμα σε μια μόνο μέρα τον Ιούνιο του 1991. Ο ΝΜ έστειλε το πρώτο του email από τον Νηρέα σε φίλη που εργαζόταν σε Πανεπιστήμιο του Λονδίνου τη Δευτέρα 2/9/1991.

Return-Path: nikos%nereas@theseas.ntua.gr
Received: by cs.bbk.ac.uk (4.1/UK1.4a-CB2.0)
        id AA04848; Mon, 2 Sep 91 19:41:35 BST
Received: from ariadne by kestrel.Ukc.AC.UK   with UUCP  id aa02989;
          2 Sep 91 19:37 BST
Received: from theseas.ntua.gr by ariadne.csi.forth.gr via ITEnet with SMTP;
        id AA24969 (5.61++/FORTH-CSI-2.21); Mon, 2 Sep 91 18:33:48 +0300

Received: by theseas.ntua.gr; Mon, 2 Sep 91 18:33:38 +0300
Received: by nereas (5.61/1.35);  id AA00832; Mon, 2 Sep 91 13:01:43 -0400

Date: Mon, 2 Sep 91 13:01:43 -0400
From: Nikos Mamassis 
Message-Id: <9109021701.AA00832@nereas>
Apparently-To: fefie@cs.bbk.ac.uk
To: fefie@cs.bbk.ac.uk
X-Lines: 4

fefie sou stelnv sto fefie@cs.bbk.ac.uk
To diko mou mail einai: nikos%nereas@theseas.ntua.gr
filia nikos

Όμως με το σύστημα που είχαμε εγκαθιδρύσει, μια ανταλλαγή (μήνυμα και απάντηση) χρειαζόταν μια-δυο μέρες. Έγραφες σε κάποιον τη Δευτέρα το πρωί. Ο Νηρέας επικοινωνούσε με τον Θησέα το απόγευμα. Λίγο αργότερα το απόγευμα ο Θησέας, ξανά με τηλεφωνική κλήση, μετέφερε το μήνυμα στον κόμβο Ariadne, τον πρώτο της χώρας, που δημιουργήθηκε στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) της Κρήτης. Εκείνος επικοινωνούσε χωρίς καθυστέρηση με Ευρώπη κι από κει και με Αμερική. Στην καλύτερη περίπτωση λάμβανες την απάντηση το απόγευμα της Τρίτης, στην προγραμματισμένη τηλεφωνική κλήση. Κι αν ανταπαντούσες άμεσα, το μήνυμα θα έφτανε στο ΙΤΕ το απόγευμα της Τετάρτης.

Ο ΔΚ, συνεπαρμένος με τις δυνατότητες που θα ανοίγονταν αν αντί τηλεφωνικών κλήσεων είχαμε μόνιμη τηλεφωνική σύνδεση, επισκέφτηκε τον Πρύτανη και του εισηγήθηκε να μισθώσει το ΕΜΠ μια leased line που θα συνδεόταν με το ΙΤΕ. Όταν ο ΔΚ του είπε το κόστος των 20 χιλιάδων δραχμών ανά μήνα (σημερινή αξία περίπου 80 ευρώ ανά μήνα με την τότε ισοτιμία δραχμής/ECU), ο Πρύτανης ούτε καν το σκέφτηκε, θεωρώντας το κόστος δυσβάστακτο και αναντίστοιχο των ωφελειών. Αλλά λίγο αργότερα και πριν το ΕΜΠ αποκτήσει το σημερινό δίκτυο, η Ιτιά είχε δικό της κόμβο και δικές της leased lines με την ευκαιρία του Υδροσκοπίου. Όταν κανα-δυο χρόνια αργότερα φτιάχτηκε το δίκτυο του ΕΜΠ, ο κόμβος της Ιτιάς (που τότε δεν λεγόταν Ιτιά αλλά hydro) έγινε ο πρώτος κόμβος αυτού του δικτύου. Και ο Νάσος Παπακώστας κι ο Δημήτρης (Τζίμης) Καλογεράς, που μόλις είχαν αποφοιτήσει από τη Σχολή Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ και δούλεψαν στο Υδροσκόπιο στο στήσιμο των πληροφοριακών και τηλεπικοινωνιακών συστημάτων, έγιναν από τα πρώτα στελέχη του Κέντρου Δικτύων του ΕΜΠ που δημιουργήθηκε στη συνέχεια.

Εκείνα τα πρώτα email συνοδεύονταν από ένα αόρατο συνημμένο, το μέλλον. Σε λίγο καιρό, μετά την εγκατάσταση των μισθωμένων γραμμών, αξιοποιούσαμε το talk (on line chat με διαχωρισμό της οθόνης στα δύο). Τους επόμενους μήνες, Έλληνες (και μη) από διάφορα μέρη του κόσμου έκαναν “finger” στον Αχελώο (δεν υπήρχε τότε Παγκόσμιος Ιστός – www) για να δουν online τις μετεωρολογικές συνθήκες στην Πολυτεχνειούπολης Ζωγράφου. Ήταν μια υπηρεσία που φτιάξαμε μαζί με την εγκατάσταση του πρώτου αυτόματου τηλεμετρικού μετεωρολογικού σταθμού στη χώρα, πάλι στο πλαίσιο του Υδροσκοπίου. Τον επόμενο χρόνο ήρθε η οικιακή σύνδεση με modem και σε λίγα χρόνια ήρθε ο Παγκόσμιος Ιστός, οι ιστοσελίδες και οι πρώτες μηχανές αναζήτησης (Netscape Navigator – 1994, Altavista – 1995).

Οι πρώτες τεχνολογικές εξελίξεις αρχικά σόκαραν την κοινότητα αλλά γρήγορα ενσωματώθηκαν στην ερευνητική και εκπαιδευτική διαδικασία. Τις επόμενες δεκαετίες η εξέλιξη της πληροφορικής και των επικοινωνιών ήταν ραγδαία. Οι εξελίξεις αυτές αξιοποιήθηκαν με πολλούς τρόπους, αλλά επιλέγουμε να αναφέρουμε πέντε, που σχετίζονται με την εκπαίδευση.

1. Τη δημιουργία των πρώτων ιστοσελίδων μαθημάτων στα τέλη της δεκαετίας 1990 (ΔΚ).
2. Τη δημιουργία της ψηφιακής βιβλιοθήκης της Ιτιάς το 2000 (Αντώνης Χριστοφίδης και ΔΚ), τότε που δεν υπήρχε ResearchGate, Google Scholar κτλ.
3. Το πρώτο πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (EDUCATE) το 2007. Το έφερε ο Χρήστος Μακρόπουλος (τότε δρούσε στην Αγγλία) και επιστημονικός υπεύθυνος για το ΕΜΠ ήταν η Αλεξάνδρα Κατσίρη. Συμμετείχαν πανεπιστήμια των Βαλκανίων και έτρεχε σε πλατφόρμα moodle η οποία και ξαναήρθε πρόσφατα στην επικαιρότητα του ΕΜΠ.
4. Την πρώτη ηλεκτρονική έκφραση γνώμης για το πρόγραμμα σπουδών της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών αξιοποιώντας υπάρχουσες υποδομές του ΕΔΕΤ το 2015 (ΔΚ ως κοσμήτορας και ΝΜ).
5. Την ανάπτυξη μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από την ομάδα της Ιτιάς που έγινε πρόσφατα (στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 2020).

Η παραπάνω σύντομη ιστορία έχει πολλές προεκτάσεις και επιλέγουμε να αναφερθούμε σε τρεις από αυτές.

Η πρώτη είναι η συμβολή του ΕΜΠ στην ενσωμάτωση και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Εκτιμούμε πως το 1991 οι χρήστες email στην Ελλάδα θα ήταν πολύ λιγότεροι από 1000. Ακόμη και το 1995 μόλις το 1% των κατοίκων στα μεγάλα αστικά κέντρα (δηλαδή περίπου 60 000 άτομα) είχαν πρόσβαση στο internet. Σίγουρα αυτό δείχνει μια πρωτοπορία του ΕΜΠ στην ανάπτυξη υποδομών, την οποία όμως θα πρέπει να συντηρεί και να εκσυγχρονίζει.

Η δεύτερη είναι η αξία των υποδομών. Μια μισθωμένη τηλεφωνική γραμμή άλλαξε τον κόσμο μας. Στον ανεπτυγμένο κόσμο κάθε γενιά θεωρεί τις υποδομές περισσότερο δεδομένες από την προηγούμενη και η ευτυχία της εξαρτάται περισσότερο από αυτές. Όταν ήμασταν μικροί, ένας από μας (ΝΜ) άκουγε με συμπάθεια τις ιστορίες της γιαγιάς του για το πώς κουβαλούσε νερό κι ο άλλος (ΔΚ) κουβαλούσε ο ίδιος νερό με νταμιτζάνες για να πιει η οικογένεια. Ελπίζουμε, μέσα απ’ τις δικές μας ιστορίες, οι νέοι να αναλογιστούν την αξία των υποδομών και κυρίως να καταλάβουν πως δεν πρέπει να τις θεωρούν δεδομένες. Πάντως τους ευχόμαστε σε όλη τους τη ζωή να έχουν γρήγορο και δωρεάν ασύρματο internet σε κάθε σημείο του πλανήτη που θα βρεθούν.

Η τρίτη αφορά την αυθόρμητη διαχρονική αντίδραση μερίδας της εκπαιδευτικής κοινότητας στις νέες τεχνολογίες. Αυτά τα 30 χρόνια πολλά ακούστηκαν και ενδεικτικά αναφέρουμε:

• «τι να το κάνεις το internet, να πληρώνουμε τηλεφωνική γραμμή όλη μέρα»·
• «ο πίνακας είναι αναντικατάστατος, τι να σου κάνει το PowerPoint»·
• «δε χρειάζεται να βάλουμε προβολείς για υπολογιστή στις αίθουσες, τα επιδιασκόπια είναι μια χαρά»·
• «δεν είναι σωστό να βιντεοσκοπούνται μαθήματα, η γνώση θα μετατραπεί σε κονσέρβα»·
• «τα εξ αποστάσεως μαθήματα δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, θα πρέπει να επαναληφθούν».

Βέβαια αργά ή γρήγορα τα εμπόδια ξεπερνιούνται μέχρι να εμφανιστεί το επόμενο τεχνολογικό άλμα, όπου τα πάντα αλλάζουν ξαφνικά. Την απότομη αλλαγή μάς την υπενθυμίζουν τα στοκ από δισκέτες και υπολογιστές 80286 της δεκαετίας 1990 που δεν πρόλαβαν να χρησιμοποιηθούν, τα λογισμικά που έσβησαν και οι τεχνολογίες που χάθηκαν. Μια μικρή γεύση μπορεί να πάρει κάποιος επισκεπτόμενος το χώρο στο κτήριο Υδραυλικής, όπου έχουμε φυλάξει παλιό υλισμικό και λογισμικό. Οι συνάδελφοι που συμμετείχαν στην εξέλιξη των εφαρμογών πληροφορικής άνοιξαν αλλά και έκλεισαν πολλούς δρόμους.

Κλείνοντας, θα πρέπει να σχολιάσουμε το γεγονός ότι η επέτειος του πρώτου email στο Κτήριο Υδραυλικής συμπίπτει με την είσοδο στην καθημερινότητά μας ενός νέου τεχνολογικού και κοινωνικού άλματος, που είναι οι τεχνικές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αφού ξεπεράσαμε το στάδιο της άρνησης και βρισκόμαστε στο στάδιο της αποδοχής, ίσως οι παλιές ιστορίες να μας βοηθήσουν να πάρουμε αποφάσεις για το στάδιο της ενσωμάτωσης του καινούργιου σε αυτά που κάνουμε.

Νίκος Μαμάσης & Δημήτρης Κουτσογιάννης