Μερικές τρύπες στο νερό

Μερικές τρύπες στο νερό: Άτυπος απολογισμός της θητείας μου στη διεύθυνση του Τομέα Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος

Τον τυπικό και, για οικονομία χρόνου, συνοπτικό απολογισμό μου, ως διευθυντή του Τομέα Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος του ΕΜΠ, τον έκανα στη Γενική Συνέλευση στις 21 Δεκεμβρίου. Εκεί προανήγγειλα και μια εκτενέστερη γραπτή έκδοση —και νά την. Αυτή η έκδοση είναι άτυπη και έχει προσωπικό τόνο, και γι’ αυτό φρόντισα να τη βγάλω «στον αέρα» την ώρα που δεν έχω πια τη θέση ευθύνης που είχα. Την αναρτώ στο ιστολόγιο ώστε, μεταξύ άλλων, να μπορεί ο καθένας να αναρτήσει στον ίδιο τόπο τα όποια σχόλιά του.

Με δεδομένο ότι μιλάμε για τον Τομέα Υδατικών Πόρων, οι «τρύπες στο νερό», που διάλεξα για τίτλο του απολογισμού μου, καλό είναι να ιδωθούν από ρευστομηχανική άποψη. Μια τρύπα στο νερό μπορεί να υπάρχει ως δυναμικό, όχι στατικό, φαινόμενο και μπορεί καμιά φορά να είναι προτιμότερη από τη στασιμότητα.

Θεσμοί

Στα 30 χρόνια της παρουσίας του, ο Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος και οι προκάτοχοί μου άξιοι διευθυντές του έχουν σημαντικό έργο να επιδείξουν. Η δικιά μου θητεία ξεκίνησε στις 1-9-2010 και έληξε στις 31-12-2012. Αντικειμενικά, το σημαντικότερο επίτευγμα της θητείας μου είναι ότι παραδίδω την διεύθυνση στον επόμενο διευθυντή Τάσο Στάμου, διαψεύδοντας τις Κασσάνδρες και λοιπές καταστροφ(ολογ)ικές δυνάμεις που ήθελαν τον Τομέα να «κλείνει» και εμένα, σαν τελευταίο διευθυντή, να «κλειδώνω την πόρτα». Αναφέρομαι στο γεγονός ότι με το Ν. 4009/2011 ο θεσμός του τομέα είχε καταργηθεί. Ωστόσο, αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου, τα μέλη ΔΕΠ του Τομέα ομόφωνα διεκδίκησαν τη συνέχιση και ενίσχυση της παρουσίας του και υπό το νέο νομικό πλαίσιο. Γεγονός όμως είναι ότι λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου κυκλοφόρησε το σχέδιο του νέου νόμου και ήταν σαφές ότι ήθελε την κατάργηση του θεσμού του Τομέα. Δεν έκρυψα τις απόψεις μου για τον νόμο εκείνον, τους συντάκτες του και τους υποστηρικτές του, όπως δεν έκρυψα τη θέση μου για ένα Τομέα που αποτελεί υγιές κύτταρο άμεσης δημοκρατίας στο πανεπιστήμιο. Ευτυχώς ο Ν. 4076/2012 επανέφερε τον θεσμό του Τομέα. Όμως με δεδομένη την υπαρξιακή αβεβαιότητα που κυριάρχησε στο μεγαλύτερο μέρος της θητείας μου, οι «τρύπες στο νερό» ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσα να ελπίζω.

Βέβαια ο Ν. 4009 δεν πείραξε τα εργαστήρια, που ορισμένα απ’ αυτά παραμένουν «έδρες» 30 χρόνια μετά την κατάργηση της έδρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ν. 4009 κατάργησε το ΠΔ 46/1989 που καθόριζε κριτήρια και διαδικασίες για εκλογή διευθυντή εργαστηρίου. Θεός ξέρει τι ίσχυε απ’ αυτό το ΠΔ που πριονίστηκε από πολλούς μεταγενέστερους νόμους και τι εφαρμοζόταν στην πράξη. Αλλά ο Ν. 4009 είναι ο μόνος που «τόλμησε» να το καταργήσει ολοσχερώς (με το άρθρο 81) χωρίς να βάζει τίποτε στη θέση του (ούτε η αναθεώρηση του Ν. 4076 πρόσθεσε κάτι). Η ειρωνεία είναι το ΠΔ 46/1989 το υπογράφει ως Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων ο Γιώργος Παπανδρέου, που ως πρωθυπουργός έγινε το 2011 ο «μεταρρυθμιστής» και της Παιδείας. Πίστευα και πιστεύω ότι στον Τομέα (και ευρύτερα) το θέμα των εργαστηρίων χρειάζεται επαναπροσδιορισμό στην κατεύθυνση του γκρεμίσματος των οχυρών, της ενίσχυσης των συνεργασιών και του εκδημοκρατισμού. Αλλά η συγκυρία ήταν πολύ κακή. Το θέματα των κριτηρίων, των διαδικασιών και των λειτουργιών, αλλά και ευρύτερα του ρόλου των εργαστηρίων, θεωρώ απαραίτητο να μελετηθούν στο πλαίσιο της σύνταξης του οργανισμού ή/και του εσωτερικού κανονισμού του ΕΜΠ (αλλά δεν είμαι και τόσο αισιόδοξος).

Υποδομές

Αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση του Τομέα είχα πει πως θεωρούσα τις υποδομές του πρώτιστο μέλημα. Πήρα πρωτοβουλίες σχετικά με το Κτήριο Υδραυλικής, το παλιότερο κτήριο της Πολυτεχνειούπολης, το οποίο μελετήθηκε και κατασκευάστηκε πριν ακόμη υπάρξει ο πρώτος αντισεισμικός κανονισμός στην Ελλάδα (του 1959). Με την υποστήριξη, ηθική και υλική, της Πρυτανείας και ειδικότερα του Πρύτανη καθηγ. Σίμου Σιμόπουλου, εκπονήθηκαν δύο μελέτες για το κτήριο. Η πρώτη αναφέρεται στην υπολογιστική αποτίμηση του κτηρίου υπό διάφορα σενάρια σεισμού και συντάχθηκε υπό την ευθύνη του καθηγ. Χάρη Γαντέ. Η δεύτερη αποτελεί δομητική αποτίμηση του φέροντα οργανισμού με εργαστηριακές μεθόδους και δοκιμές, και συντάχθηκε υπό την ευθύνη του επίκ. καθηγ. Χρήστου Ζέρη. Προέκυψε, μεταξύ άλλων, ότι:

• σε διάφορα στοιχεία οπλισμένου σκυροδέματος (και κυρίως στα πλέον κρίσιμα από στατική άποψη, υπόγεια) παρατηρούνται εκτεταμένα φαινόμενα ενανθράκωσης και διάβρωσης οπλισμών σε συνδυασμό με μειωμένες αντοχές του σκυροδέματος·
• το κτήριο υπολείπεται αισθητά του επιπέδου ασφάλειας έναντι σεισμικών δράσεων που προδιαγράφεται από το σημερινό επίπεδο γνώσεων και τις σύγχρονες διατάξεις αντισεισμικού σχεδιασμού.

Στα προβλήματα αυτά πρέπει να προστεθούν και εκτεταμένα προβλήματα οικοδομικής και λειτουργικής φύσεως αλλά και η μικρή ενεργειακή απόδοση και οι υπέρμετρες (και συστηματικά μη καλυπτόμενες) ανάγκες συντήρησης του κτηρίου.

Βέβαια, θα πει κανείς ότι η οικονομική συγκυρία δεν ευνοεί την επίλυση προβλημάτων με κατασκευαστικά μέτρα που θα είχαν κόστος εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Εγώ έχω άλλη άποψη: Ήταν πράγματι προτιμότερο για το ΕΜΠ και πιο σύμφωνο για το χαρακτήρα και τους σκοπούς του να κρατά σε εφεδρεία ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, από το να διαθέτει χρήματα για υποδομές του που βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση; Τελικώς τα ομόλογα «κουρεύτηκαν» με ζημιά για το ΕΜΠ μερικών δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ —προσωπικά αγνοούσα ότι υπήρχαν αυτά τα χρήματα και όταν ρώτησα αν θα έπρεπε να τα ξέρω η απάντηση που πήρα ήταν αρνητική. Το κτήριο, αν θα φτιαχνόταν, θα έμενε «ακούρευτο».

Το θέμα του Κτηρίου Υδραυλικής ήταν η πιο χαρακτηριστική «τρύπα στο νερό» στη διάρκεια της θητείας μου. Η Σχολή πήρε μια απόφαση να εξαιρείται το αμφιθέατρο του κτηρίου από τις αίθουσες διδασκαλίας. Κάτι είναι κι’ αυτό, σε ό,τι αφορά την ασφάλεια των φοιτητών, αλλά αμφιβάλλω αν οι παροικούντες σεβόμαστε την απόφαση. Μετά τα «κουρέματα», με τον Πρόεδρο της Σχολής σκεφτήκαμε πως θα ήταν σκόπιμη η εκπόνηση μελέτης ανακαίνισης ή ανακατασκευής του Κτηρίου, έτσι ώστε αν τυχόν βρεθεί ευκαιρία χρηματοδότησης στο μέλλον, να υπάρχουν οι προϋποθέσεις για ένταξη στο όποιο πρόγραμμα έργων. Όμως και αυτό ναυάγησε.

Διαφάνεια

Ένα μήνα μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου, καταφέραμε με τη βοήθεια ερευνητικών συνεργατών, να υλοποιήσουμε ηλεκτρονικό πρωτόκολλο του Τομέα, που λειτούργησε παράλληλα με το συμβατικό (Επίσης, συγκεντρώσαμε και το ιστορικό αρχείο εγγράφων του Τομέα προσδοκώντας κάποτε να ψηφιοποιηθεί και αυτό). Όλα αδιακρίτως τα έγγραφα του Τομέα των τελευταίων 2.5 ετών είναι ψηφιοποιημένα και προσβάσιμα από τα μέλη του, απ’ όποιο σημείο της Γης κι αν βρίσκονται. Εκτός της διαφάνειας και της μνήμης, με τον τρόπο αυτό σχεδόν μηδενίσαμε την κατανάλωση και την κυκλοφορία χαρτιών. Λίγο αργότερα δημιουργήθηκε και το ηλεκτρονικό εξοδολόγιο, επίσης προσβάσιμο από όλους, όπου καταχωρούνται τα έξοδα του Τομέα που χρηματοδοτούνται από το ελληνικό δημόσιο.

Καυχιόμουν ότι αυτά ήταν σημαντικά, αν και προς το τέλος της θητείας μου κατάλαβα ότι κάποιοι συνάδελφοι είτε δεν τα κατάλαβαν, είτε τα αγνόησαν, είτε δεν τους άρεσαν. Γι’ αυτό θα πρέπει και αυτό το «επίτευγμα» να το συμπεριλάβω στις «τρύπες στο νερό».

Αποτελεσματικότητα

Θέλω να πιστεύω ότι έκανα το παν για να διεκπεραιώνονται ταχύτατα, συχνά αστραπιαία, όλα τα θέματα (για μια-δυο εξαιρέσεις είχα τη σύμφωνη γνώμη ή αίτημα των συναδέλφων). Σε αυτά συγκαταλέγονται εγκρίσεις και λοιπές διαδικασίες ερευνητικών προγραμμάτων, προκηρύξεις θέσεων και εξελίξεις συναδέλφων, θέματα σπουδών, αλλά και, εξίσου, θέματα φοιτητών και υποψήφιων διδακτόρων.

Όλοι βέβαια κρίνουμε θετικά και επαινούμε την επιτάχυνση των διαδικασιών και την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας όταν π.χ. είναι να περάσει από έγκριση η προκήρυξη της θέσης μας ή το «προτζεκτάκι» μας (παρεμπιπτόντως η ταχύτητα δεν ήταν αυτονόητη στον Τομέα μας —στο παρελθόν κάποιες αιτήσεις έπαιρνε μήνες για να τεθούν σε συζήτηση και κάποια προγράμματα χρειάστηκαν επανειλημμένες γενικές συνελεύσεις για να εγκριθούν). Αλλά η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας χρειάζεται θέληση, εμπιστοσύνη, σύμπνοια και συνέργεια όλων καθώς και δικαιοσύνη και ισότητα. Δεν μπορούμε να φροντίζουμε να επιταχυνθεί το δικό μας ερευνητικό πρόγραμμα γιατί έχει σφιχτές προθεσμίες κτλ., και να μην μας πειράζει αν επιβραδυνθεί για μερικούς μήνες ή χρόνια ένα θέμα φοιτητή, ιδίως όταν πρόκειται για άμοιρο υποψήφιο διδάκτορα που κανένα ισχυρό φοιτητικό συνδικαλιστικό όργανο δεν θα ενδιαφερθεί να ασκήσει πίεση.

Εκπαίδευση

Πιστεύω πως οι φοιτητές τα τελευταία χρόνια εκτιμούν τη δουλειά και το βελτιωμένο κλίμα στον Τομέα, καθώς και τις σπουδές στην κατεύθυνση του υδραυλικού μηχανικού. Παλιότερα είχαμε, ως Τομέας, άλλου τύπου υπαρξιακά προβλήματα και είχαμε δεχτεί επικρίσεις από τη Σχολή, όταν π.χ. την κατεύθυνσή μας την ακολουθούσαν 7 φοιτητές. Αυτό είναι παρελθόν. Δεν είμαστε πια η τελευταία σε προτιμήσεις φοιτητών κατεύθυνση σπουδών και μάλιστα είμαστε δεύτεροι, μετά τη δομοστατική κατεύθυνση, σε εκπόνηση διπλωματικών εργασιών.

Συνεργασία

Κάποιες στιγμές στην διάρκεια της θητείας μου ένιωθα ότι κάποια πρόοδος γίνεται σε θέματα συνεργασιών, έως και σύμπνοιας. Μάλλον όμως έπεσα έξω, αλλά δεν παύω να πιστεύω στην αναγκαιότητά τους και να ελπίζω σε μελλοντική πρόοδο. Το πρόβλημα στις συνεργασίες είναι χαρακτηριστικό στων Ελλήνων τις κοινότητες, μικρής και μεγάλης κλίμακας. Βέβαια, η κριτική δεν αντιστρατεύεται τη συνεργασία —κάθε άλλο. Όμως έχουμε συνηθίσει οι κριτικές να είναι συχνά κατεδαφιστικές ή και κακόβουλες, ενώ άλλοτε οι κατηγορίες να βαφτίζονται ως κριτική με επακόλουθο η αντίσταση σε αυτές να ερμηνεύεται π.χ. ως υπερβολική ευαισθησία στην κριτική.

Εξωστρέφεια

Πολλά έχει καταφέρει στο παρελθόν ο Τομέας στο θέμα της εξωστρέφειας. Κάποιο πρόγραμμα είχα ανακοινώσει και εγώ, αλλά το πρόγραμμα δεν εκτελέστηκε για τους παραπάνω υπαρξιακούς λόγους. Εξαίρεση αποτελούν δυο-τρεις επιστημονικές εκδηλώσεις στην αρχή της θητείας μου, δυο-τρεις επισκέψεις κινεζικών αντιπροσωπειών και μια αποστολή υποψήφιου διδάκτορά μας στην Ταϊλάνδη.

Επίλογος

Αγαπητοί συνάδελφοι και συνεργάτες, αγαπητά μέλη του Τομέα, αγαπητοί φοιτητές μας, ευχαριστώ πολύ για τη συνεργασία σας στη διάρκεια της θητείας μου και εύχομαι η συνεργασία όλων μας να είναι πιο ουσιαστική, ειλικρινής και ανιδιοτελής στο μέλλον.

Ονομαστικά θα ήθελα να ευχαριστήσω:

• Την Κατερίνα Τζούκα που από απλή εξωτερική ερευνητική συνεργάτιδα μετατράπηκε σε πιστή, αφοσιωμένη και ακούραστη σύμβουλο και συνεργάτη, όχι μόνο δικό μου αλλά όλου του Τομέα, έτσι που ο όρος «γραμματέας του Τομέα» δεν μπορεί να αποδώσει το ρόλο της (άλλωστε δεν είναι καν υπάλληλος του ΕΜΠ)·
• Τους ερευνητικούς συνεργάτες Γιώργο Καραβοκυρό και Αντώνη Χριστοφίδη που αφιλοκερδώς έκαναν πραγματικότητα τις ιδέες του ηλεκτρονικού πρωτοκόλλου και στη συνέχεια (ο πρώτος —με συμβολική αμοιβή) του ηλεκτρονικού εξοδολογίου, καθώς και τον δρ. Ανδρέα Ευστρατιάδη που είχε την επιμέλεια των ιστοσελίδων του Τομέα·
• Τον επ. καθηγ. Νίκο Μαμάση, όχι μόνο για τη βοήθειά του στην παρακολούθηση των οικονομικών του Τομέα, αλλά και για τη οικονομική βοήθειά του στον Τομέα —κυρίως για τη γενναιόδωρη (παίρνοντας υπόψη ότι είναι από τα πιο «φτωχά» μέλη του Τομέα σε ερευνητικά προγράμματα) συμμετοχή του στην κάλυψη της αμοιβής της γραμματέως·
• Τον καθηγ. Κώστα Μέμο που (κατά την παράδοση αλλά και τυπική έγκριση του Τομέα), ως τέως διευθυντής, με αντικαθιστούσε όσες φορές έλειπα, αλλά και ήταν πάντοτε καλός μου σύμβουλος·
• Tον καθηγ. Γιώργο Χριστοδούλου, «αντίπαλό μου» στην εκλογή διευθυντή το 2010, όχι μόνο για την επιμέλειά του στον έλεγχο όλων των εγγράφων και διαδικασιών του Τομέα, αλλά κυρίως για το ότι έδειξε στα τελευταία δυόμισι χρόνια πως μια κριτική στάση μπορεί να είναι εποικοδομητική (έστω κι αν όχι πάντοτε) και πώς κριτική και συνεργασία μπορούν να συμβαδίζουν (όπως ανέφερα και παραπάνω)·
• Τον καθηγ. Γιάννη Γκόλια, πρόεδρο της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών, για την άμεση ανταπόκρισή του και τη συνεργασία του σε όλα τα ζητήματα του Τομέα, καθώς και για τη δημοκρατική στάση του στη λειτουργία της Σχολής.

Ειλικρινώς υμέτερος,

Δημήτρης Κουτσογιάννης