Οι εκλογές καθηγητών αποτελούν μια από τις πιο βασικές λειτουργίες μιας Σχολής και είναι καθοριστικές για την εξέλιξή της. Τυχαίνει να έχω αρκετή εμπειρία είτε ως μέλος εκλεκτορικών σωμάτων στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ (ΣΠΜ ΕΜΠ)—και άλλες Σχολές, είτε ως πρώην κοσμήτορας της Σχολής που οργάνωσα και διηύθυνα πολλές εκλογικές διαδικασίες, είτε τέλος και ως απλό μέλος της Γενικής Συνέλευσης (ΓΣ) της Σχολής, ενώπιον της οποίας γίνεται η συνεδρίαση του Εκλεκτορικού Σώματος. Έτσι, σκέφτηκα να συνοψίζω σ’ αυτή την ανάρτηση κάποια πράγματα που θεωρώ χρήσιμο να είναι καταγραμμένα.
Ιδιαίτερα η τελευταία ιδιότητα, του απλού μέλους της ΓΣ, με βοήθησε να δω, με το μάτι ενός μη άμεσα εμπλεκόμενου στην εκλογή, διάφορα ίσια και στραβά, τα οποία καταγράφω, μαζί με τα προσωπικά μου σχόλια και τις σκέψεις μου. Κάποια απ’ τα σχόλια αναφέρονται σε καθιερωμένες πρακτικές στη ΣΠΜ ΕΜΠ που, επειδή μπορεί να διαφέρουν σε άλλες Σχολές, θεωρώ χρήσιμο να τις γνωρίζουν οι εξωτερικοί εκλέκτορες για αποφυγή παρεξηγήσεων.
Θα χαρώ αν σ’ αυτό το ιστολόγιο καταχωρηθούν σχόλια με άλλες απόψεις.
Η Σχολή Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ
Όλες οι Σχολές εφαρμόζουν τον νόμο για τις εκλογές, αλλά τον εφαρμόζουν με τον τρόπο τους. Εφαρμόζουν παράλληλα τις δικές τους ακαδημαϊκές παραδόσεις, στον βαθμό που αυτές δεν αντίκεινται στον νόμο. Για παράδειγμα η Σχολή ΠΜ ΕΜΠ, μόνη απ’ τις ομόλογες Σχολές, τηρεί πλήρη πρακτικά, όπου καταγράφονται τα πάντα. Άλλα παραδείγματα θα δοθούν παρακάτω.
Το αν είναι καλοί ή κακοί οι νόμοι και οι ακαδημαϊκές παραδόσεις μιας Σχολής κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Η σημερινή σύνθεση της Σχολής έχει κατά μείζονα λόγο προκύψει από εσωτερικά της Σχολής εκλεκτορικά σώματα, αφού μέχρι τη δεκαετία του 2000, σύμφωνα με το ως τότε νομικό πλαίσιο, δεν συμμετείχαν σ’ αυτά εκλέκτορες από άλλες Σχολές.
Δεν ξέρω πως λειτούργησε αυτό το σύστημα σε άλλες Σχολές. Το ότι στη Σχολή ΠΜ λειτούργησε καλά φαίνεται π.χ. από τις εξαιρετικές επιδόσεις της Σχολής παγκοσμίως. Δεν θα παραθέσω όλα τα στοιχεία των επιδόσεων, παρά μόνο ένα, την έβδομη θέση της Σχολής παγκοσμίως στην κατάταξη της Σαγκάης (για τα δύο τελευταία χρόνια).
Πιο σημαντικά είναι στοιχεία που δεν μπορούν καν να ποσοτικοποιηθούν–αλλά τα ακούμε απ’ τα σχόλια των αποφοίτων μας που είναι περιζήτητοι σε όλον τον κόσμο. Αυτό πρωτίστως το αποδίδω στο γεγονός ότι η Σχολή έχει επιμείνει στον τεχνολογικό προσανατολισμό των σπουδών. Έχει επιμείνει στο να βγάζει μηχανικούς. Καλή και η sustainability, μη περιφρονητέο και το policy making, αλλά κάποιοι μηχανικοί πρέπει να ξέρουν να φτιάχνουν και έργα.
Το νομοθετικό πλαίσιο
Τα τελευταία χρόνια έχουμε υποστεί απανωτές αλλαγές από υπουργούς και λοιπούς επίδοξους σωτήρες. Πιστεύω πως όλες ήταν προς το χειρότερο. Η Γιαννάκου εισήγαγε την έννοια των εξωτερικών εκλεκτόρων, αλλά κράτησε ένα μέτρο: τους περιόρισε σε ένα τρίτο του εκλεκτορικού σώματος, οπότε η Σχολή είχε την πλειοψηφία. Η Διαμαντοπούλου το τερμάτισε, εξοβελίζοντας την ενδιαφερόμενη Σχολή από τη διαδικασία και αναθέτοντας την εκλογή σε επταμελείς επιτροπές που (στην αρχική έκδοση του νόμου) όριζε ο (παντοδύναμος) Κοσμήτορας. Ο Γαβρόγλου κάτι διόρθωσε, αλλά όρισε πως η πλειοψηφία των εκλεκτόρων προέρχονται εκτός της ενδιαφερόμενης Σχολής (ή Τμήματος κατά περίπτωση).
Πιστεύω πως κίνητρο για τις αλλαγές ήταν οι ιδεολογικοπολιτικές επιλογές του κάθε κυβερνώντος κόμματος και όχι η πρόοδος του πανεπιστημίου. Ειδικότερα, ο νόμος Διαμαντοπούλου που συνδυάστηκε με διασυρμό των πανεπιστημίων από τα πιο επίσημα χείλη (π.χ. ΓΑΠ) εξέφρασε την απόλυτη υποτέλεια και την προσμονή ότι το εξ ορισμού στραβό ελληνικό πανεπιστήμιο θα «σωθεί» με ένα σύστημα διοίκησης βασισμένο στο Αμερικάνικο μοντέλο—εξ ου και οι επταμελείς επιτροπές που ορίζει ο Κοσμήτορας. Αντίθετα, το σύστημα Γαβρόγλου επιδιώκει την απόλυτη ομογενοποίηση και ισοπέδωση. Εκφράζει την γνήσια δημοσιοϋπαλληλική ανησυχία μην τυχόν και κάποιο πανεπιστήμιο, μέσα από δικές του διαδικασίες και τοποθετώντας τον εαυτό του στο διεθνές ανταγωνιστικό πλαίσιο, ξεχωρίσει απ’ την γενική ελληνική παρακμή—εξ ου και η πλειοψηφία που δίνει στους εξωτερικούς εκλέκτορες μην τυχόν και η Σχολή κάνει του κεφαλιού της και ξεχωρίσει.
Προσωπικά θεωρώ ότι αυτό παραβιάζει την αρχή του αυτοδιοίκητου και είναι αντισυνταγματικό.
Επιπλέον, μέχρι και τον νόμο Γιαννάκου η συνάφεια των υποψηφίων εκλεκτόρων με το αντικείμενο της θέσης ορίζονταν με αντικειμενικό τρόπο, με βάση τον Τομέα προέλευσης —τώρα είναι κατά το δοκούν.
Θετικά στοιχεία του νόμου Γαβρόγλου είναι ότι επανήλθε η διαδικασία συνεδρίασης των Εκλεκτορικών Σωμάτων ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης και η Προεδρία της από τον Κοσμήτορα (ή τον Πρόεδρο Τμήματος κατά περίπτωση).
Διαδικαστικά θέματα
Προφανώς ο νόμος πρέπει να εφαρμόζεται, ανεξάρτητα απ’ το αν συμφωνεί κανείς. Όμως είναι εμφανές ότι οι συντάκτες του νόμου δεν είναι και άσοι στη λογική και στην αριθμητική, οπότε προκύπτουν πάντα δυσκολίες. Όσο και να θέλει κανείς να είναι πιστός στο γράμμα του, ίσως κάτι ξεφύγει χωρίς πρόθεση, οπότε μη εκλεγόμενοι υποψήφιοι και δυστυχώς και συνάδελφοι θέτουν διαδικαστικά θέματα που αντικειμενικά υπονομεύουν τις εκλογές, ίσως ακούσια.
Οι εκλογές πρέπει να οχυρώνονται έναντι πιθανών διαδικαστικών θεμάτων, αλλά αυτά πρέπει να τίθενται στην ώρα τους και αρμοδίως (στην Γραμματεία και τον Κοσμήτορα) για να αποφεύγεται η υπονόμευση—εκτός βέβαια αν είναι σκόπιμη, οπότε ο υπονομεύων συνάδελφος δεν έχει λόγο να την αποφύγει.
Κατά την άποψή μου η προσκόλληση σε διαδικαστικά θέματα και η παραμέληση της ουσίας δεν ωφελεί κανέναν. Οι παλιότεροι ανακαλούμε συχνά στη μνήμη μας ακυρώσεις αποφάσεων εκλεκτορικών σωμάτων από πρυτάνεις, υπουργεία και δικαστήρια. Όλες οι ακυρώσεις ήταν φυσικά για τυπικούς λόγους. Προσωπικά δεν θυμάμαι κάποια περίπτωση στη ΣΠΜ που να άλλαξε η ουσία (και εν τέλει και η απόφαση της επανάληψης της εκλογικής διαδικασίας) εξ αιτίας των τυπικών λόγων. Απλά πέρασε «δημιουργικά» (ιδίως για τη Διοίκηση και τη Γραμματεία της Σχολής καθώς και τους εμπλεκόμενους υποψήφιους) πολύς καιρός μέχρι την ολοκλήρωση, καμιά φορά και δεκαετία.
Παρουσία των υποψήφιων στην εκλογή
Παραδοσιακά η Σχολή καλεί τους υποψηφίους να είναι παρόντες στην αρχή της εκλογής, να σχολιάσουν την Εισηγητική έκθεση και να απαντήσουν σε ερωτήσεις των εκλεκτόρων. Αυτό το κάνει με όσο πιο επίσημο και παράλληλα ανοιχτό τρόπο γίνεται, ως ουσιαστικό μέρος της τελικής διαδικασίας εκλογής και όχι ως παρωνυχίδα της. Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται για κλειστού τύπου «ανάκριση» των υποψηφίων από τους εκλέκτορες, αλλά για επίσημη παρουσία και τοποθέτησή τους, η οποία καταγράφεται στα πρακτικά. Τα δε πρακτικά, μόλις καθαρογραφούν είναι σε γνώση όλων των εκλεκτόρων, των μελών της Σχολής και των υποψηφίων, μέσω του συστήματος ΑΠΕΛΛΑ.
Μπορεί άλλες Σχολές να ακολουθούν άλλες μεθόδους, π.χ. μη πλήρη πρακτικά και κατ’ ιδίαν «εξέταση» των υποψηφίων. Αλλά κατά τη γνώμη μου η Σχολή ΠΜ ΕΜΠ δεν θα πρέπει να επηρεαστεί απ’ αυτό. Θα πρέπει να συνεχίσει της παράδοσή της: της παρουσίας όλων των υποψηφίων ταυτόχρονα στο πρώτο μέρος της εκλογής, με τις τοποθετήσεις καθενός να γίνονται εις επήκοον όλων και με πλήρη επισημότητα. Άλλωστε η Σχολή ενθαρρύνει και άλλες, λιγότερο επίσημες επαφές με τους υποψηφίους, όπως φαίνεται πιο κάτω (βλ. «Υποψήφιοι και εκλέκτορες»).
Τρόπος ψηφοφορίας
Κατά τη γνώμη μου σωστά ο νόμος προβλέπει, μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης, ονομαστική ψηφοφορία των παρόντων με αιτιολόγηση ψήφου και με αυστηρό τυπικό που προβλέπει κλήρωση του γράμματος έναρξης της αλφαβητικής σειράς ψηφοφορίας.
Σε κάποιους μακρινούς εξωτερικούς εκλέκτορες φαίνεται πως είναι λογικό να αποχωρήσουν και να ψηφίσουν αργότερα με email. Βέβαια, όλοι μας είμαστε αρκετά σοφοί για να μπορούμε να σχηματίσουμε γνώμη και να ψηφίσουμε αιτιολογώντας την ψήφο μας. Αλλά, πιστεύω, οι περισσότεροι από μας δεν είμαστε τόσο σοφοί ώστε τη γνώμη να τη σχηματίσουμε χωρίς να παρακολουθήσουμε όλη τη συζήτηση. Γι’ αυτό κι ο νόμος δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο.
Υποψήφιοι και εκλέκτορες
Η Σχολή παραδοσιακά ενθαρρύνει την καλύτερη δυνατή γνωριμία και γνώση των υποψηφίων από τους εκλέκτορες. Προσωπικά έχω περάσει από πέντε εκλογές (η μία για μονιμοποίηση και οι άλλες για εξέλιξη) και πάντα, με τη συμβουλή των παλιότερων, επεδίωκα να δω (ή καλύτερα να με δουν) τα μέλη του εκλεκτορικού σώματος, που τότε ήταν τριάντα–και ο χρόνος για να οργανωθούν και να ολοκληρωθούν οι συναντήσεις ανάλογος. Το ίδιο συμβουλεύω κι εγώ τους νεότερους. Πιστεύω ότι στο πρόσωπο και στα μάτια ενός ανθρώπου μπορεί κανείς να δει πράγματα που δεν αποτυπώνονται στα βιογραφικά υπομνήματα.
Με έκπληξη έχω δει —και όχι μόνο μια φορά— να γίνεται κριτική σ’ αυτή την καθιερωμένη στη Σχολή πρακτική, και μάλιστα να χαρακτηρίζεται αυτή ως αντιεπαγγελματική ή αντιδεοντολογική. Ειλικρινά δεν κατάλαβα τι το αντιεπαγγελματικό ή το επιλήψιμο έχει μια διαδικασία την ώρα που υπάρχει ίσο μέτρο προς όλους τους υποψηφίους και δίνει τη δυνατότητα στους εκλέκτορες να γνωρίσουν καλύτερα τους υποψήφιους. Επισημαίνω πως πρόσφατα η Σχολή καθιέρωσε και τις δοκιμαστικές παρουσιάσεις των υποψηφίων, για να γνωρίσουν καλύτερα τα μέλη της Σχολής και οι εκλέκτορες τους υποψήφιους και για να έχουν τη δυνατότητα οι τελευταίοι να αναδείξουν το έργο τους και τη διδακτική δεινότητά τους. Μάλιστα οι σχετικές παρουσιάσεις μεταδίδονται διαδικτυακά ώστε να έχουν και οι εξωτερικοί εκλέκτορες τη δυνατότητα να τις παρακολουθήσουν και να κάνουν ερωτήσεις.
Γνωστικά αντικείμενα και ερμηνείες τους
Αν η Σχολή δεν δρούσε αξιοκρατικά, δεν θα είχε τις επιδόσεις που προαναφέρθηκαν. Η ΣΠΜ δεν προκηρύσσει φωτογραφικά αντικείμενα. Στις πιο πρόσφατα προκηρυγμένες θέσεις τα αντικείμενα είναι ίσως και υπερβολικά γενικά. Δεν είναι απαραίτητο βέβαια κάθε υποψήφιος να καλύπτει πλήρως ένα γενικό αντικείμενο για να θεωρηθεί εκλέξιμος. Μπορεί να καλύπτει μέρος του. Ο στόχος αυτής της τάσης είναι να παίρνουμε τους καλύτερους χωρίς να δίνουμε υπερβολική έμφαση στο αν η εξειδίκευση είναι στο επιμέρους άλφα ή βήτα υποαντικείμενο. ΄
Αν ο εκλεγμένος είναι ο καλύτερος, θα μπορέσει να προσαρμοστεί αφενός στην εξέλιξη της επιστήμης και τεχνολογίας, που δεν είναι προκαθορισμένη, και αφετέρου στις ανάγκες της Σχολής, που είναι μεταβαλλόμενες. Σε σχέση με το τελευταίο, τις ανάγκες της Σχολής, υποψήφιοι και εκλέκτορες καλό είναι να μην ξεχνούν πως πρόκειται για θέσεις όχι σε ερευνητικό κέντρο αλλά σε Σχολή, όπου η μετάδοση της γνώσης είναι βασικής σημασίας. Επίσης καλό είναι να μην ξεχνούν πως πρόκειται για Σχολή μηχανικών που έχει επιλέξει να δίνει έμφαση στην τεχνολογική διάσταση.
Πολλές φορές οι εξωτερικοί εκλέκτορες μπαίνουν στον κόπο να ερμηνεύουν το αντικείμενο κατά τη δική τους αντίληψη. Φυσικά και έχουν το δικαίωμα να το κάνουν. Ωστόσο, καλό είναι να γνωρίζουν πως πάντα υπάρχει αυθεντική ερμηνεία, αυτή της ΓΣ της Σχολής που προκήρυξε τη θέση. Η πλήρης περιγραφή της θέσης αποτελεί δημόσιο έγγραφο που μάλιστα αναπαράγεται σε κάθε εισηγητική έκθεση.
Ενδογαμία και αλλογαμία
Μια Σχολή που βρίσκεται στη διεθνή πρωτοπορία, ενεργώντας σε μια μικρή χώρα, είναι λογικό να θέλει να επωφεληθεί από όσους άξιους επιστήμονες έχει η ίδια εκπαιδεύσει εφόσον βέβαια κριθούν, εννοείται μέσα στο πλαίσιο ανταγωνισμού που προσφέρει μια ανοιχτή διαδικασία εκλογής, πως είναι οι καλύτεροι. Επομένως το στερεότυπο περί αποφυγής ενδογαμίας (ή inbreeding όπως έχει καθιερωθεί Αμερικανικο-γαμικά) δεν ισχύει για τη ΣΠΜ.
Το αναφέρω αυτό γιατί κάποιες φορές η Σχολή υφίσταται κριτική πως δεν ακολουθεί το συγκεκριμένο στερεότυπο. Πράγματι δεν το ακολουθεί από επιλογή. Το αν κάνει καλά ή όχι κρίνεται και πάλι εκ του αποτελέσματος.
Για κάθε ενδιαφερόμενο επιστήμονα προσφέρω τον εαυτό μου ως επιστημονικό πειραματόζωο για ανάλυση. Είμαι 100% προϊόν ενδογαμίας, γέννημα και θρέμμα της ΣΠΜ—απ’ το 1973 που έγινα φοιτητής της Σχολής ως σήμερα δεν το κούνησα παρά για μικρά διαστήματα. Το βιογραφικό μου είναι δημόσια διαθέσιμο και ευχαρίστως θα απαντήσω σε κάθε σχόλιο επ’ αυτού.
Δημήτρης Κουτσογιάννης