Η Ελλάδα κι η Ευρώπη μπροστά σ’ ένα σταυροδρόμι

[Οι συνάδελφοι από το Πανεπιστήμιο της Brescia Enrico Marelli και Roberto Ranzi είχαν την καλοσύνη να γράψουν και να μου στείλουν το πιο κάτω άρθρο τους που αφορά την κατάσταση στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Πιστεύω έχει ευρύτερο ενδιαφέρον και το δημοσιοποιώ μεταφρασμένο στα ελληνικά. – ΔΚ]

Την περασμένη Κυριακή, ο ελληνικός λαός ξαναπήγε στις κάλπες για να εκλέξει την κυβέρνησή του· προσδοκούσε πολλά από τα αποτέλεσματα των εκλογών γιατί, κατά γενική ομολογία, θα εξαρτιόταν η μελλοντική εξέλιξη της οικονομίας της Ελλάδας και ίσως ολόκληρης της Ευρώπης από αυτό το αποτέλεσμα. Η δημοκρατική επιλογή που είχε ήταν μεταξύ μιας πολιτικής λιτότητας, απαραίτητης για να κρατηθεί υπό έλεγχο το ελληνικό χρέος (και να κάνει δυνατή την περαιτέρω βοήθεια από την Ευρώπη) και την εξέγερση ενάντια στο βάρος μιας τέτοιας λιτότητας, που ο κόσμος την ένιωσε επιβεβλημένη από τους ξένους. Η επιλογή αυτή θα προσδιόριζε τη δυνατότητα της επιβίωσης της Ελλάδας στον γεωγραφικό χώρο της ‘ζώνης του ευρώ’ από τη μια, και από την άλλη την επιστροφή στη δραχμή και την απαρχή μιας περιόδου έντονης και καθολικής οικονομικής αστάθειας και, στη χειρότερη περίπτωση, ένα επακόλουθο ντόμινο με απρόβλεπτα αποτελέσματα.

Ας θυμηθούμε πως οι προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις, εκμεταλλευόμενες τη συνενοχή ακόμα και ευρωπαϊκών ιδρυμάτων πιστοποίησης, παρέβλεψαν το πραγματικό έλλειμμα που δεν γινόταν να εμπίπτει στις παραμέτρους του Μάαστριχ, και ευθύνονται για τον απωλεσθέντα έλεγχο πάνω στην οικονομία της χώρας τους. Στις αναλύσεις που έγιναν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, δόθηκε υπερβάλλουσα έμφαση στην οικονομική και όχι στην πολιτική πλευρά του θέματος, και τονίστηκε μόνο το κυρίαρχο χρέος, αφήνοντας απ’ έξω άλλες δύο τουλάχιστον αξίες: το πολιτιστικό χρέος και την αλληλεγγύη της Ευρώπης προς την Ελλάδα.

Εν πρώτοις, σε ένα πολιτικό όραμα της κρίσης από το χρέος, δεν θα έπρεπε να ξεχνούμε το τεράστιο πολιτιστικό χρέος που έχουμε ακόμα προς στην Ελλάδα. Ξεκινώντας από τον γεωγραφικό όρο «Ευρώπη» [στα Ελληνικά στο πρωτότυπο] που, αν μείνουμε μόνο στις αρχαιότερες πηγές, εμφανίζεται στο πρώτο βιβλίο των Ιστοριών του Ηροδότου, τους Ομηρικούς ύμνους στον Απόλλωνα, και τον Ησίοδο. Για να συνεχίσουμε με τις ίδιες τις ρίζες του δυτικού ορθολογισμού, τη Σχολή των φιλοσόφων της Ιωνίας και τον Αριστοτέλειο συλλογισμό. Και με τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας, τους στίχους από την Ιλιάδα, που μελετήσαμε όλοι στα μαθητικά μας θρανία. Θα πρέπει θεωρητικά να καταβάλλουμε δικαιώματα στην ελληνική κυβέρνηση κάθε φορά που η λέξη “Ευρώπη” καταγράφεται σε έγγραφα των Βρυξελλών, σε κάθε επανέκδοση της Οδύσσειας, σε κάθε ανέβασμα των έργων του Αισχύλου, του Ευριπίδη, του Σοφοκλή, του Αριστοφάνη στα θέατρα όλου του κόσμου. Οι φαρμακευτικές εταιρείες θα έπρεπε να πληρώνουν δικαιώματα για κάθε ελληνική ρίζα που εμφανίζεται στις λέξεις που περιγράφουν τα ενεργά συστατικά και τις οδηγίες χρήσης στις συσκευασίες των φαρμάκων. Και να πληρώνουν στους κληρονόμους του Φειδία δικαιώματα “πνευματικής ιδιοκτησίας” για κάθε νέα ‘ανακάλυψη’ (σε πολλές περιπτώσεις ανοησιών…) που εφευρέθηκε από την Τεχνολογία της Πληροφορικής, για κάθε δωρικό ή κορινθιακό κιονόκρανο που έχει αντιγραφεί στα κτίρια ολόκληρης της υφηλίου, ακόμα και στο κτήριο της Wall Street. Αποτελεί μια πρόκληση, αλλά μας βοηθά να εισαγάγουμε μια άλλη έννοια, σε μεγάλο βαθμό παραμελημένη, αυτή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

Σε κάθε πολιτική κοινότητα που ενώθηκε λόγω πολιτισμού, γλώσσας, γεωγραφικής θέσης, είτε αυτή είναι μια περιοχή, ένα κράτος, ή μια ένωση κρατών, υπάρχουν αναπόφευκτα οικονομικές ανισότητες, καθυστερήσεις και ‘μειονεκτήματα’ που αντισταθμίζονται με την αρχή της αλληλεγγύης, για το συμφέρον του κοινού καλού. Αυτό έχει εφαρμοστεί σε πολλές περιπτώσεις, περισσότερο ή λιγότερο πρόσφατες, για παράδειγμα στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν προς το κοινό συμφέρον του δυτικού μπλοκ, επιφυλάχθηκαν επιεικείς όροι ακόμα και σε βασικούς ενόχους της καταστροφής, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ιαπωνία, που έφταναν και μέχρι τη μη καταβολή των χρεών πολέμου σε χώρες που είχαν υποστεί επίθεση και βλάβες, όπως ήταν και η Ελλάδα.

Εξ άλλου, με την εφαρμογή της αλληλεγγύης εκτός από τα άμεσα έξοδα προκύπτουν και σημαντικά οφέλη, άμεσα και έμμεσα, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, που θα μπορούσαμε και να τα να υπολογίσουμε ποσοτικά. Από τη νομισματική ένωση έχουν επωφεληθεί όλες οι χώρες της Ευρώπης κατά την τελευταία δεκαετία, χάρις στον ελεγχόμενο πληθωρισμό και τους περιεχόμενους τόκους στο δημόσιο χρέος όλων των μελών. Από τη σημερινή κατάσταση δυσπιστίας σχετικά με την ικανότητα να ξεπληρώσουν το χρέος τους χώρες ‘περιφερειακές’ (αυτές που ο κυνισμός της αγοράς έχει βάναυσα ονομάσει «PIGS», μερικές φορές γραμμένο με δύο Ι για να συμπεριλαμβάνει και την Ιταλία), επωφελείται ιδιαίτερα η Γερμανία, η οποία έχει σημειώσει μείωση από 3% σε μόλις λίγο πάνω από 1% στα επιτόκια των δεκαετών ομολόγων το περασμένο έτος, με μια εξοικονόμηση, που μπορεί να υπολογιστεί στη διάρκεια μερικών χρόνων, ότι θα είναι ίση με το χρέος των Ελλήνων. Θυμηθείτε, επίσης, το σημαντικό κέρδος που η Γερμανία έχει κάνει κατά τη διάρκεια της ύπαρξης του ευρώ όσον αφορά το εμπόριο και το εμπορικό πλεόνασμα, χάρη στο γεγονός ότι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της γερμανικής παραγωγής δεν ήταν πλέον σε αντίθεση με τις υποτιμήσεις των νομισμάτων των ευρωπαίων εταίρων (οι οποίοι αντιπροσωπεύουν πάνω από το ήμισυ των εξαγωγικών αγορών στις γερμανικές εξαγωγές). Θα πρέπει επίσης να πούμε ότι ο αυξημένος ανταγωνισμός πηγάζει από ένα ‘νικητήριο’ πρότυπο παραγωγής και κοινωνικής κατάστασης: είναι ένα μοντέλο που (προστιθέμενο στην αυστηρή τήρηση των δημόσιων λογαριασμών) θα πρέπει να εξαπλωθεί σε όλα τα υπόλοιπα μέλη της Ευρωζώνης. Διευρύνοντας ακόμη περισσότερο τον ορίζοντα, από τους πρώτους που αναφέρονται στο ιστορικό λάθος που έγινε με την εγκατάλειψη της αρχής της αλληλεγγύης, ήταν ο Χέλμουτ Κολ (ακόμα και με πρόσφατες δηλώσεις του), ο οποίος ήταν μεταξύ των πρώτων που συνειδητοποίησαν την ανάγκη για μια ευρωπαϊκή νομισματική ένωση για να κρατήσει η Γερμανία, αλλά και η Ευρώπη, ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή που άλλαζε. Αλλά αν δεν καταφέρουμε να αναγνωρίσουμε ότι η ψυχή της Ευρώπης, οι μύθοι της, ο ορθολογισμός της, η τέχνη της προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας, και ότι αυτό από μόνο του θα ήταν επαρκής λόγος για να επαναθεμελιώσουν πάνω σε βάσεις πιο δίκαιες και γερές το χρέος της χώρας αυτής, μια επιθετική θεραπεία για το ευρώ θα είναι άχρηστη. Αν και το αποτέλεσμα των πρόσφατων εκλογών, είναι προφανώς ευνοϊκό για την άμεση επιβίωση του ευρώ, θα αποβεί μάταιο αν η ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική συνεχίσει να καθορίζεται σύμφωνα με μια λογική και κάποιες προοπτικές κοντόφθαλμες.

Προκειμένου να συνεχιστεί και στο μέλλον η διαδικασία ολοκλήρωσης της Ευρώπης με τρόπο επωφελή, θα πρέπει επίσης να οικοδομήσουμε την ευαισθητοποίηση των Ευρωπαίων πολιτών ώστε να ξεπεράσουν τυχόν οράματα και εθνικούς εγωισμούς. Το έργο αυτό πρέπει να πραγματοποιηθεί ξεκινώντας από το σχολείο και το πανεπιστήμιο. Για παράδειγμα, φάνηκε να μπαίνει σε καλό δρόμο με την ανταλλαγή εκατομμυρίων φοιτητών μέσω του προγράμματος Erasmus, τη χρηματοδότηση κοινών ερευνών, την ανοικτή αγορά εργασίας. Ελπίζουμε μόνο να μην απογοητευτούμε.

Brescia, 20 Ιουνίου, 2012

Enrico Marelli

Roberto Ranzi

Μέλη της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Brescia (Ιταλία)

[Μετάφραση από το Ιταλικό πρωτότυπο: Άννα Πατρικίου]